Czym ogrzewać dom – właściwości i koszty paliw stałych

Pod pojęciem paliw stałych należy rozumieć: węgiel kamienny (każdą jego postać, z pominięciem pyłu węglowego); drewno (w szczapach, zrębkach, pelecie i brykiecie) oraz biomasę (w postaci wierzby energetycznej i zbóż energetycznych). Rynek handlowy oferuje obecnie kotły przeznaczone do każdego z wymienionych powyżej paliw. My rozpatrzymy kwestie dotyczące popularności poszczególnych typów opału, ich wartości opałowej oraz sposobów i kosztów pozyskania.

Węgiel kamienny wciąż paliwem nr 1 w Polsce

Mówi się, że ogrzewanie domu węglem kosztuje o połowę mniej niż gazem i jest aż czterokrotnie tańsze niż eksploatowanie na ten cel energii elektrycznej. Jest to nadal najpopularniejsze paliwo stałe w Polsce, choć najmniej ekologiczne. Jednak dla większości jego użytkowników, od względów ekologicznych ważniejsze są ekonomiczne - czyli stosunkowo niska cena węgla w porównaniu do innych paliw opałowych.

Warto zdawać sobie sprawę, że na rynku dostępny jest węgiel różnych klas, gatunków i sortymentów. Węgiel klasy pierwszej i drugiej charakteryzuje się najwyższą wartością opałową i jednocześnie najmniejszą zawartością popiołu oraz siarki, ale jest też najdroższy.
Istotna jest także grubość ziaren nabywanego materiału opałowego, czyli jego sortyment. Obecnie węgiel sprzedawany jest w dwunastu różnych sortymentach, które klasyfikują go do jednej z trzech grup (grubej, średniej i miałowej). Wybierając wielkość cząstek węgla należy uwzględniać konstrukcję kotła. Najprostsze kotły dostosowane są do spalania węgla typu „orzech”, tj. ziaren o wielkości 25 – 80 mm. Paliwo do takich kotłów nie jest drogie, ale zasadniczą wadą tych urządzeń jest konieczność regularnego dozowania opału oraz stały nadzór procesu spalania.

Koszt 1 tony węgla typu „orzech” wynosi aktualnie w zależności od regionu Polski od prawie 500 zł do ponad 800 zł. Warto pamiętać, że zdecydowanie  bardziej opłacalne jest nabycie go poza sezonem grzewczym i w większych ilościach (węgiel workowany najczęściej jest droższy). Podczas zakupu warto także zwrócić uwagę na pochodzenie węgla. Nasz, rodzimy jest najdroższy, ale też uchodzi za najlepszy (choć i on może mieć zróżnicowaną jakość). Surowiec pochodzący z Czech, a tym bardziej zza wschodniej granicy na ogół posiada mniejszą kaloryczność. Pamiętajmy, że najlepszy węgiel kamienny ma wartość opałową 25-30 MJ/kg.

Ekogroszek – paliwo wydajne i ekologiczne

Nieco już przestarzałe piece do spalania węgla kamiennego coraz częściej zastępuje się nowocześniejszymi kotłami (wyposażonymi w podajniki), w których spala się stosunkowo innowacyjne, ale też i bardzo popularne w naszym kraju paliwo stałe – ekogroszek. Produkt ten wytwarza się z wysokokalorycznego węgla o niewielkim stopniu spiekalności. Węgiel wykorzystywany do produkcji ekogroszku ma też niewielką zawartość wody, siarki oraz substancji niepalnych. Dzięki tym właściwościom otrzymywane z niego paliwo jest bardzo wydajne i z dużym powodzeniem ogrzewa nasze domy. Mawia się nawet, że ekogroszku nie powinno porównywać się z innymi węglami, gdyż jest on dla nich zbyt konkurencyjny. Podczas spalania tego opału wydziela się niewielka ilość szkodliwych tlenków siarki, a po spaleniu pozostaje znikoma porcja popiołu. Pierwsza z wymienionych zalet ekogroszku sprawia, że paliwo traktowane jest jako ekologiczne, a druga pozwala na utrzymanie czystości w domu bez dużych nakładów pracy.

Cząstki ekogroszku mają wielkość od 5 do 25 mm. Jest to zatem takie uziarnienie paliwa, które pozwala na zasilanie nim nowoczesnych pieców z automatycznymi podajnikami. Warto zauważyć, że to właśnie takie piece uchodzą obecnie za najbardziej ekonomiczne. Ponadto, ich obsługa sprowadza się do  zasypania podajnika 1 raz na kilka dni. Uwzględniając, że ekogroszek jest lekki – z obsługą pieca jest w stanie  poradzić sobie nawet osoba starsza czy dorastające dziecko.

To, co może zniechęcać do ogrzewania  domu ekogroszkiem, to koszt zakupu paliwa. Najtańszy, ale też i najmniej kaloryczny jest ekogroszek czeski. Cena 1 worka (25 kg) wynosi aktualnie około 20-25 zł. Lepszej jakości paliwo może kosztować nawet blisko 30 zł za worek. Spalanie zależy oczywiście od wielu kwestii. W nowym, dobrze ocieplonym, 150-ciu metrowym domu na sezon może wystarczyć zaledwie 2,5 tony. Natomiast w budynkach starego typu zużycie ekogroszku może sięgnąć nawet 5 ton.

Ekogroszek - uwaga na oszustów!

Warto wiedzieć, że ekogroszek bywa podrabiany. Wówczas składa się on najczęściej z miału węglowego i lepiszcza. Takie paliwo ma zdecydowanie niższą kaloryczność i wyższą emisyjność substancji szkodliwych. Dlatego też przed zakupem większej ilości opału na zimę warto sprawdzić wybrany skład i pierwotnie nabyć tylko jeden worek ekogroszku, aby wypróbować jego spalanie w domowym kotle. Inną rzeczą jest, że akurat ten typ paliwa zaleca się kupować wyłącznie w postaci workowanej. Ekogroszek składowany luzem jest bowiem zdegradowany i zwykle posiada dużo niższą wartość opałową. Pamiętajmy też, że na workach musi znajdować się szczegółowy opis paliwa, tj. jego parametry i dane firmy, która je sprzedaje.

Tradycyjne drewno na opał

Drewno w postaci nieprzetworzonej jest zdaje się najdłużej znanym materiałem opałowym. Solidne szczapy wkładane np. do domowego kominka wytwarzają ciepło i tlą się pięknym płomieniem. Jednak drewno w kategorii stałego paliwa, które ma posłużyć do ogrzania całego domu wymaga nieco innego potraktowania. Choć jest to opał ekologiczny, tj. generujący podczas spalania niewielką ilość substancji szkodliwych, to jednocześnie jego wartość opałowa jest aż o połowę niższa niż wartość  opałowa równie dobrze znanego węgla kamiennego. Jednocześnie drewno jest też tańsze od węgla, zwłaszcza gdy np. mieszkamy w pobliżu lasu lub utrzymujemy kontakty z zaprzyjaźnionym leśnikiem. Przed zakupem tego paliwa stałego trzeba jednak wiedzieć, że nie każde drewno może stanowić materiał opałowy. Do spalania w kotłach c.o. nie nadaje się zwłaszcza surowiec świeży, ponieważ ma za dużą wilgotność. Najbardziej kaloryczne jest drewno sezonowane przez około 2 lata (o wilgotności nieprzekraczającej 25%).

Do jednosezonowego ogrzania średniej wielkości domu jednorodzinnego (około 150 m²) potrzeba 15 – 20 m³ tego opału (oczywiście ilość ta jest warunkowana wieloma czynnikami zewnętrznymi, które mogą ją różnicować).  Jest to sporo biorąc pod uwagę nie tylko objętość surowca i tym samym ilość miejsca potrzebnego do jego przechowywania, ale także analizując przeciętne koszty. Cena 1 m³ drewna opałowego wynosi od około 100 do 200 zł, w zależności od gatunku drewna

Drewno w nowej odsłonie –  brykiety i pelety

Brykiet wytwarza się podczas procesu ciśnieniowego sprasowywania odpadów pochodzących np. z drewna (choć nie tylko). Pelet zaś powstaje na skutek przepychania (pod ciśnieniem) rozdrobnionych cząstek, np. drewnianych przez specjalną matrycę z otworami o  niewielkim przekroju. W taki oto sposób otrzymywane są w pierwszym przypadku prostokątne bloczki, a w drugim – wygodny w użytku granulat o średnicy od 8 do 10 mm. Zarówno brykiety, jak i pelety powstają bez udziału jakichkolwiek substancji chemicznych, dzięki czemu są w pełni ekologicznym materiałem opałowym. Ponadto, charakteryzują się wyższą kalorycznością niż drewno w postaci nieprzetworzonej. Wartość opałowa tych wyrobów jest porównywalna z wartością opałową węgla kamiennego. Jednak spalanie ich w specjalnie przystosowanych do powyższego  celu kotłach sprawia, że wydajność staje się prawie dwukrotnie wyższa niż wydajność węgla. Inna kwestia, to wygoda obsługi nowoczesnych kotłów na pelet. Zautomatyzowanie pracy tych urządzeń pozwala niemalże całkowicie wykluczyć udział człowieka w czynnościach związanych z ogrzewaniem domu.

Warto wiedzieć, że 1 tona brykietu drzewnego zastępuje z powodzeniem 4 – 4,5 m³ drewna. W sprzedaży dostępne są wygodne 10 kg paczki, które każdy bez trudu zdoła udźwignąć i donieść do domu. Przy zakupie całej palety (o masie 960 kg) cena dobrej jakości brykietu dębowego wynosi aktualnie 700 zł (aktualna oferta handlowa jednego z wiodących producentów).
Za porównywaną ilość peletu trzeba zapłacić nieco więcej, bo około  800 zł. Ceny nie obejmują niestety kosztów dostawy. Jednak jedno i drugie paliwo (w mniejszych ilościach) bez trudu przetransportujemy własnym samochodem. Szczególnie warto polecić wypróbowanie 25 kg worka peletu, który wciąż jest jeszcze mało znanym paliwem stałym w Polsce i wielu z nas traktuje go z dużym przymrużeniem oka.

Pelet nie tylko z odpadów drzewnych

Jak zostało to już wspomniane powyżej, do produkcji peletu wykorzystuje się m.in. odpady pochodzące z drewna. Jednak ono, choć jest odnawialnym źródłem energii cieplnej, to rośnie stosunkowo wolno. Stąd też narodziła się idea hodowania tzw. roślin energetycznych, np. najpopularniejszej w naszym kraju wierzby. Pelet może równie dobrze powstawać ze słomy lub określonych pędów roślinnych (słonecznika bulwiastego, róży wielokwiatowej, ślazowca pensylwańskiego, itp.). Wymienione powyżej rośliny w relatywnie krótkim czasie uzyskują duże przyrosty biomasy. W polskich warunkach klimatycznych najlepiej sprawdza się jednak wspomniana jako pierwsza – wierzba wiciowa, zwana energetyczną. Można z niej uzyskać 25 ton suchej masy na 1 hektarze w ciągu roku. Do uprawy roślin energetycznych powinien zachęcać działający w naszym kraju program dopłat. Współfinansuje go Unia Europejska w porozumieniu z Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.