Jesienią smog atakuje ze zdwojoną siłą! Sprzeciwmy się trucicielom

rzeba wiedzieć przede wszystkim – a wiedzę tę udostępniać sąsiadom i wszystkim innym – że głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce jest sektor komunalno-bytowy, czyli gospodarstwa domowe. Według danych Polskiego Alarmu Smogowego odpowiadają one za prawie połowę całkowitej emisji pyłu zawieszonego, większość (ok. 91 proc.) emisji WWA i praktycznie 100 proc. bardzo toksycznego „koktajlu” związanego z nielegalnym spalaniem tworzyw sztucznych.

Jest to tzw. niska emisja powierzchniowa (nazwa pochodzi od niskich kominów, nie od niskiego poziomu zanieczyszczeń), czyli produkty spalania węgla, drewna a nierzadko śmieci w domowych piecach, kotłach i kominkach najróżniejszych typów przyczyniające się w głównej mierze do złego stanu polskiego powietrza.

Proceder spalania śmieci, choć szkodliwy i nielegalny, jest niestety w Polsce powszechny, od najmniejszych miejscowości po ścisłe centrum Warszawy. Świadomość jego szkodliwości jest niewielka, kary śmiesznie niskie (drobne mandaty), i w praktyce nie do wyegzekwowania. Wciąż nie ma też wystarczającej presji społecznej na osoby spalające odpady.

Warto też odnieść się do często spotykanej opinii, że drewno jest czystym, „ekologicznym” paliwem. Jest to nieprawda. Jak dowodzą eksperci Polskiego Alarmu Antysmogowego, jeśli chodzi o emisję zanieczyszczeń, drewno bywa porównywalne ze średniej jakości węglem – wiele jednak zależy od pieca czy kominka, sposobu spalania, konkretnego paliwa. Faktem jest jednak, że np. w Warszawie dogrzewający się kominkami mieszkańcy zamożnych dzielnic oddychają często dużo gorszym powietrzem niż mieszkańcy „blokowisk” ogrzewanych przez miejską sieć ciepłowniczą.

Polecamy artykuł: Energia ze słońca wespół z pompą ciepła jako najlepszy system ogrzewania w oparty na elektryfikacji

Przekroczenia dopuszczalnych wartości występują najczęściej w okresie zimowym. Ma to związek ze zwiększoną emisją pyłu powstającego przy spalaniu paliw stałych w celach grzewczych, w szczególności pochodzącą z indywidualnego ogrzewania budynków. Według ocen wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska ten rodzaj emisji (91 proc. wskazań) jest główną przyczyną występowania stężeń przekraczających dobowy poziom dopuszczalny. Podobnie jest w przypadku zanieczyszczenia benzo[a]pirenem – jako główne źródło wskazano indywidualne ogrzewanie budynków (96 proc. wskazań).

Jednak emisja z mało ekologicznych paliw używanych w kotłach to część problemu. Drugim jest palenie w nim śmieci. Osoby to czyniące chcą w ten sposób zaoszczędzić na paliwach, opłatach za wywóz śmieci czy też kierują się zwykłym wygodnictwem.

Wiele z nich nie ma przy tym świadomości, że w ten sposób trują – siebie, domowników, sąsiadów a także rodaków w ogóle, bo tzw. niska emisja w postaci smogu może rozprzestrzeniać się nawet na duże odległości.

Nawet więc osoby świadome ekologicznie, które zamieniły już kopciuchy na korzystniejsze dla środowiska kotły i inne urządzenia, np. pompy ciepła, narażone są na szkodliwe działania sąsiadów – emisje z kopciuchów opalanych węglem i innymi trującymi paliwami lub wskutek spalania śmieci.

Przeczytaj również: Polacy wciąż ogrzewają domy „kopciuchami”. Na rynku brakuje kotłów i pomp ciepła

Bo w polskich piecach wciąż spala się nie tylko węgiel i inne paliwa niskiej jakości, ale na dodatek pali się w nich odpadami. I to mimo że zgodnie z przepisami prawa obowiązującymi w całej Polsce, w piecach, kotłach i kominkach nie można spalać nie tylko foliowych toreb, butelek PET czy ubrań, kaloszy, gumowych opon, pieluch, ale także lakierowanego drewna, framug, mebli, lakierowanych palet, odpadów drewnianych lakierowanych, a nawet kolorowych gazet, opakowań na jajka, kartonów z nadrukami i książek.

Są to działania nie tylko szkodliwe, ale i naruszające prawo. Zgodnie z art. 379 prawa ochrony środowiska, wójt, burmistrz, prezydent miasta sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska – w tym dotyczących tego, co jest spalane w domowych urządzeniach grzewczych. Wójt może taką kontrolę zlecić strażnikom gminnym, jeżeli ci są, a jeżeli ich nie ma, może zlecić to pracownikom urzędu. - Ich kompetencje są właściwie takie same. Jest tylko jedno zastrzeżenie. Strażnik może nałożyć mandat. Urzędnik wyznaczony przez wójta nie może tego zrobić, zamiast tego wysyła wniosek o ukaranie do sądu – wyjaśnia Miłosz Jakubowski, radca prawny w Fundacji Frank Bold, zajmującej się walką ze smogiem i jego skutkami.

Gdy widzimy, że z komina unosi się żółty dym, a jednocześnie czuć swąd spalonego plastiku, to mamy mocne podejrzenie, że doszło do wykroczenia. Wtedy możemy nawet dzwonić po policję, a ta nie ma prawa odmówić interwencji, jeśli wszystko wskazuje, że łamane jest prawo karne.

Od 1 listopada 2018 r., po zmianie rozporządzenia w sprawie wykroczeń, strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego. Od tego dnia straż w niektórych województwach ma uprawnienia by karać mandatem także za nieprzestrzeganie postanowień uchwał antysmogowych.

Zamiast szukać oszczędności w paleniu śmieci, lepiej znaleźć je wymieniając piec i system ogrzewania na bardziej ekologiczny, sięgając przy tym po dotację np. z programu Czyste Powietrze. W tym roku jego warunki stały się jeszcze bardziej korzystne dla inwestujących w termomodernizację. Zwiększono stawki dochodów dla beneficjentów, którzy mogą ubiegać się o podwyższony poziom dofinansowania oraz pomimo zmniejszenia dotacji w programie Mój prąd na panele fotowoltaiczne z 5 do 3 tys. zł, w programie Czyste Powietrze nadal wynosi ona 5 tys. zł.

Warto przeczytać też: Czyste Powietrze – od 2022 r. dotacje także dla budynków wielorodzinnych. A kiedy dofinansowanie do wymiany pieca dla uboższych?

Trzeba też pamiętać, że od początku 2022 r. nie będzie dotacji na kotły węglowe. Dotacje na wymianę starych kotłów na nowe źródła grzewcze w ramach programu, są preferencyjne dla pomp ciepła, bo wyższe o 5 tys. zł w stosunku do innych kotłów spełniających restrykcyjne wymogi programu. Na pompę gruntową można uzyskać od 20 250 zł do 27 000zł w zależności od dochodów a na pompę powietrzną o podwyższonej klasie efektywności od 13 500 do 18 000zł.

– Montaż pompy ciepła jest opłacalny ze względów ekonomicznych i ekologicznych. To urządzenie zapewnia ogrzewanie i chłodzenie domu, przygotowanie ciepłej wody użytkowej, a także wydajną wentylację z odzyskiem ciepła (we współpracy z rekuperatorem). W zestawieniu z instalacją fotowoltaiczną może działać niezależnie od innych źródeł zasilania. Pompy ciepła korzystają z odnawialnych źródeł energii (takich jak powietrze i grunt oraz rzadziej wody gruntowe i powierzchniowe) i nie emitują żadnych zanieczyszczeń powietrza. W dodatku decydując się na pompę ciepła nie trzeba inwestować w kotłownię, czy budować kominów. W przypadku gruntowej pompy ciepła – wystarczy metr kwadratowy powierzchni pomieszczenia, żeby zamontować to urządzenie – wyjaśnia Magda Turecka, Manager ds. marki NIBE.

Choć od połowy 2018 r. obowiązuje zakaz sprzedaży kotłów węglowych niespełniających piątej klasy emisyjności, to nadal Polacy montują w domach grubo ponad 100 tys. pieców opalanych węglem i innymi paliwami emitującymi zanieczyszczenia ponad dopuszczalne normy. Co prawda stopniowo zaostrzane są normy ekologiczne na te piece, ale nawet kotły na ekogroszek emitują – mniejsze, ale jednak – szkodliwe gazy. Obecnie dopuszczone do sprzedaży i użytkowania są urządzenia zaliczane do klasy piątej, a ponadto – od ponad roku – spełniające normy dyrektywy EcoDesign, czyli zaostrzony wskaźnik sezonowej sprawności energetycznej. Paradoksalnie na zakup takich kotłów wciąż można uzyskać dotację z programu Czyste Powietrze; dopiero od 1 stycznia 2022 r. nie będzie to możliwe.

Dowiedz się: Jak każdy z nas może ograniczyć emisję gazów cieplarnianych

Jeszcze więcej nadziei na poprawę wiązać można z normami stanowionymi przez władze samorządowe, które wzorem Krakowa – miasta zakazującego kotłów węglowych jako pierwsze w Polsce – podejmują uchwały zakazujące palenia węglem, drewnem i innymi paliwami stałymi w kotłach, piecach i kominkach.

Co ważne, od początku tego roku Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) gminy położone na obszarze, gdzie obowiązuje tzw. uchwała antysmogowa obejmuje specjalnym programem „Stop Smog” (wcześniej program był w kompetencjach Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii). Gminy mogą wnioskować o dotacje na wymianę lub likwidację wysokoemisyjnych źródeł ciepła na niskoemisyjne, termomodernizację jednorodzinnych budynków mieszkalnych lub podłączenie do sieci ciepłowniczej lub gazowej. Dotacja przyznawana ze środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów może pokrywać nawet 70 proc. kosztów przedsięwzięcia.

Poza uświadomieniem sąsiadom-trucicielom jak bardzo szkodzą oni także swojemu zdrowiu i zdrowiu swoich bliskich oraz przybliżeniu im programu „Czyste Powietrze” możemy – jeśli mamy takie kompetencje – pomóc im wypełnić wniosek lub skierować do doradcy z punktu konsultacyjnego w gminie.

Powtórzymy więc to, od czego zaczęliśmy. Wszystko to sprawia, że nie wystarczy sama zmiana we własnym domu, by w końcu oddychać czystym powietrzem trzeba ponadto zadziałać przeciwko innym trucicielom. Działać przy tym najlepiej jest wielotorowo. Po pierwsze, wspomagać władze w walce z trucicielami, w tym spalającymi śmieci. Po drugie, wywierać na nich presję, edukować a nawet udzielać pomocy w staraniach o dotację na wymianę kopciucha.