Żeliwo jest stopem żelaza i węgla, o wysokiej zawartości grafitu rozłożonego w osnowie w postaci drobnych płytek. Udział węgla wynosi ponad 2% (stopy tych samych pierwiastków o niższej zawartości węgla to stale). Dzięki tej strukturze żeliwo jest materiałem trwałym, szczelnym, wytrzymałym, odpornym na ścieranie i korozję. Jednocześnie jednak jako metal jest materiałem ciężkim i (w porównaniu ze stalą) dość kruchym.
Najważniejszą zaletą żeliwnych rur i kształtek jest ognioodporność (są niepalne), odporność na niską i wysoką temperaturę oraz duża zdolność tłumienia drgań przez ścianki rur, co pozwala na stosowanie ich w obiektach użyteczności publicznej (szkołach, szpitalach, budynkach administracyjnych itp.) oraz w budownictwie mieszkaniowym i przemysłowym. Własności żeliwa pozwalają zapewnić użytkownikom bezpieczeństwo i zredukować hałas przepływających ścieków lub wody deszczowej bez konieczności stosowania izolacji termicznej i akustycznej.
W kanalizacji stosuje się przede wszystkim żeliwo szare. Jego zastosowanie w kanalizacji jest bardzo bogate. Masywne, czarne rury powszechnie spotykane w budynkach zabytkowych lub w starszych blokach mieszkalnych (także tych z płaskimi dachami, gdzie służą do odprowadzania wód opadowych) właściwie przeszły już do historii. Obecnie, zastępują je rury i kształtki bezkielichowe łączone w systemy za pomocą łączników zaciskowych, obejm i złącz (wykonanych najczęściej ze stabilizowanej stali chromowej) i uszczelek z tworzywa elastomerowego (np. EPDM). W wyniku prac badawczych w krajach zachodnich, systemy te znalazły tam powszechne zastosowanie jako nowa generacja w dziedzinie kanalizacji. Zgodnie z przyjętą europejską symboliką, elementy systemu malowane są na kolor brunatno-czerwony.
Żeliwo jest niezastąpione jako materiał na rury spustowe deszczowe, przewody odpływowe, przykanaliki; a także na wpusty: podłogowe, piwniczne, podwórzowe, uliczne i mostowe; włazy kanałowe; urządzenia kanalizacyjne: zasuwy burzowe, osadniki, syfony, oddzielacze tłuszczu.
Rury kielichowe mają dwa różniące się końce: koniec bosy i kielich. Rury łączy się, wsuwając koniec bosy w kielich i odpowiednio uszczelniając to połączenie za pomocą sznura gumowego lub elastomerowego (niegdyś stosowano konopny sznur smołowany). Poprzednio obowiązywała norma PN-82/H-74002. Żeliwne rury kanalizacyjne. Zostaje ona przytoczona ze względu na to, że wiele wdrożonych i pracujących wyrobów i rozwiązań zostało wykonanych w oparciu o tę normę. Norma została zastąpiona przez aktualnie obowiązującą normę europejską PN-EN 877:2004. Rury i kształtki z żeliwa, złącza i elementy wyposażenia instalacji do odprowadzania wód z budynków - Wymagania, metody badań i zapewnienie jakości.
System bezkielichowy to rozwiązanie łączące najlepsze tradycje z nowoczesnością. Rury i kształtki wykonane w tym systemie mają wszystkie dodatnie cechy wynikające z zalet żeliwa, a oprócz tego nowatorski system łączenia sprawia, że systemy są łatwe do wykonania, połączenia są szczelne i odporne na napięcia wzdłużne, a także na gwałtowne skoki ciśnienia. Istotna dla inwestora jest także estetyka tych systemów oraz możliwość łatwego i skutecznego połączenia systemów żeliwnych z rurami z innych materiałów. System bezkielichowy spełnia oczywiście normę PN-EN 877 oraz liczne normy europejskie. W tabeli pokazano typowe wymiary rur i kształtek, zgodne z normą PN-EN 877.
Tabela. Wymiary rur żeliwnych wg. PN-EN 877
| Średnica nominalna rury DN [mm] | 40 | 50 | 70 | 100 | 125 | 150 | 200 | 250 | 300 |
| Średnica zewnętrzna Dz [mm] | 48 | 58 | 78 | 110 | 135 | 160 | 210 | 274 | 326 |
| Grubość ścianek rury e [mm] | 3,0 | 3,5 | 3,5 | 3,5 | 4,0 | 4,0 | 5,0 | 5,5 | 6,0 |
| Grubość ścianek kształtki e [mm] | 4,0 | 4,2 | 4,2 | 4,2 | 4,7 | 5,3 | 6,0 | 7,0 | 8,0 |
| Długość wpustu t [mm] strefa uszczelnienia | 30 | 30 | 35 | 40 | 45 | 50 | 60 | 70 | 80 |
System bezkielichowych rur i kształtek w praktyce
Rys. 1. Rys. 2. Rys. 3. Rys. 4.
Rys.1. System bezkielichowy - czyszczak (rewizja), obejma, podpora do pionu.
Rys.2. System bezkielichowy można łatwo łączyć z rurami z innych materiałów. Na zdjęciu czwórnik, do którego za pomocą łączników przyłączono dwie zwężki mimośrodowe. Odpowiednie łączniki pozwalają na włączenie do systemu rur wykonanych z PVC.
Rys.3. Żeliwna rura bezkielichowa. Za pomocą obejm pazurowych przyłączono trójnik i dwa kolana.
Rys.4. Fragment instalacji odprowadzającej wodę deszczową wykonanej w systemie.
Przykłady obejm i zacisków do łączenia rur bezkielichowych
*Artykuł powstał dzięki współpracy z Mirosławem Rutkowskim, Koneckie Zakłady Odlewnicze.
