W jaki sposób odprowadzić ścieki?

Jeśli w bezpośrednim sąsiedztwie domu nie przebiega kolektor (rura kanalizacyjna), najczęściej okazuje się, że podłączenie domu do kanalizacji jest utrudnione, a przede wszystkim nieopłacalne. Trzeba ponieść koszt nie tylko wybudowania przykanalika (przewodu łączącego instalację na terenie nieruchomości z siecią kanalizacyjną), ale często także pompowni i kolektorów tłocznych. Jeśli więc najbliższy kolektor oddalony jest o ponad 300 m od naszego domu, należy raczej brać pod uwagę miejscowe zagospodarowanie ścieków. Do wyboru mamy następujące możliwości:

Gromadzenie ścieków w zbiorniku bezodpływowym (szambo). Ścieki odpływają z instalacji kanalizacyjnej w domu do naziemnego lub podziemnego zbiornika (najważniejsze, żeby był on szczelny). Na mocy umowy, którą musimy zawrzeć z przedsiębiorstwem wodociągowo - kanalizacyjnym, ścieki są wywożone co 10-14 dni.

Dowiedz się więcej - zamów poradnik Przydomowe oczyszczalnie ścieków

Oczyszczalnia przydomowa, w której ścieki są oczyszczane na terenie posesji, a następnie odprowadzane do gruntu lub zbiornika wodnego. Pierwszym etapem takiej oczyszczalni jest zawsze osadnik gnilny (zbiornik pod ziemią, do którego odprowadzane są ścieki bezpośrednio z domowej instalacji). W osadniku następuje wstępny proces oczyszczania (tzw. podczyszczenie ścieków) w warunkach beztlenowych. Tak przygotowane ścieki są kierowane do drugiego, tlenowego etapu oczyszczania. Etap ten może być rozwiązany na kilka sposobów:

• drenaż rozsączający, czyli biegnący w gruncie układ rur z otworami. Przez otwory te do gruntu przesączają się podczyszczone ścieki. Przesączając się przez grunt, są oczyszczane dzięki procesom fizycznym, chemicznym i biologicznym. Dlatego ważne jest, żeby warstwa gruntu była odpowiednia (najlepiej sprawdzają się piaski!) i miała odpowiednią grubość (co najmniej półtora metra).
• stopień biologiczny, czyli zbiornik zawierający złoże biologiczne. W zbiorniku żyją kolonie bakteryjne (mogą być zawieszone w oczyszczanej cieczy albo osadzone na żwirze lub innym wypełnieniu). Rozkładają one przepływające ścieki do bardzo prostych substancji. Po oczyszczeniu w złożu biologicznym ścieki płyną najczęściej do gruntu;
• filtr gruntowo-roślinny (oczyszczalnia hydrofitowa). Jest to odpowiednio skonstruowane pole obsadzone roślinami (najczęściej trzciną). Ścieki, płynąc przez nie, oczyszczają się w naturalnych procesach. Woda może być odprowadzona do zbiornika wodnego.

Oczyszczalnia SBR (kontenerowa, zblokowana). Procesy oczyszczania zachodzą na podobnych zasadach, jak w oczyszczalni przydomowej, przy czym odbywają się wszystkie w jednym urządzeniu. Dzięki odpowiedniemu sterowaniu procesy te odbywają się cyklicznie.

Czego można oczekiwać?
Przed wyborem rozwiązania zapoznajmy się z planem zagospodarowania przestrzennego okolic naszej inwestycji. Jeśli w ciągu kilku lat planowana jest budowa kanalizacji sanitarnej (np. przewiduje się powstawanie osiedla domków jednorodzinnych), można zdecydować się na szambo potraktowane jednak jako rozwiązanie tymczasowe. Dlaczego? Wykonanie szamba jest tańsze niż przydomowej oczyszczalni, a koszty zaczynają się wyrównywać po ok. 2-3 latach użytkowania. Krótka eksploatacja szamba jest bardziej opłacalna.
Kiedy na naszym terenie powstanie sieć kanalizacyjna, będzie można przepiąć się do niej, a szambo stosunkowo łatwo zlikwidować. Gdyby jednak okazało się, że z osiedla domków nic nie będzie, zaś w kwestii kanalizacji możemy liczyć tylko na siebie, szambo może łatwo zostać przekształcone w pierwszy stopień oczyszczalni przydomowej. 

Zbiorniki o pojemności 2 m³
                          

Nie wszędzie można
Szamba nie wolno zastosować na obszarach podlegających szczególnej ochronie środowiska oraz narażonych na powodzie i zalewanie wodami opadowymi. Podobnie jest z drenażem - na terenach ochrony szczególnej może być zastosowany pod warunkiem dodatkowego zabezpieczenia w postaci filtra piaskowego. Jeśli na naszym terenie jest sieć kanalizacyjna, zgodnie z przepisami nie otrzymamy zgody na budowę szamba. Nie dotyczy to jednak przydomowych oczyszczalni - nie ma żadnego aktu prawnego, który nakazywałby przyłączenie się do kanalizacji zamiast budowy oczyszczalni.

Oprócz tego, wybierając sposób oczyszczania ścieków, możemy zetknąć się z kilkoma ograniczeniami. Najważniejsze z nich to zbyt mała powierzchnia działki i niekorzystne warunki gruntowe.

Problem: za mała powierzchnia
Powierzchnia działki budowlanej może okazać się tym czynnikiem, który zdecyduje o wyborze rozwiązania.

Z jednej strony muszą być zachowane odpowiednie odległości od urządzeń do obiektów budowlanych (studnia, budynek, ogrodzenia).

Tabela. 1. Jak mierzymy odległości urządzeń od obiektów budowlanych

Szczególnie rygorystycznie trzeba przestrzegać odległości od studni dostarczającej wodę pitną. Dotyczy to nie tylko studni znajdującej się na naszej działce, ale też na działkach sąsiednich!

Tabela. 2. Odległości urządzeń od obiektów budowlanych wg obowiązującego prawa

1zbiornik do 10 m³
2zbiornik od 10 do 50 m³
3zabudowa jednorodzinna, zagrodowa; rekreacja indywidualna

Nie da się mniej
Należy też pamiętać, że niektóre urządzenia zajmują wyraźnie więcej miejsca niż inne. Na rysunku widać przykład drenażu rozsączającego zajmującego powierzchnię 75 m². Jest to konieczne, by oczyszczalnia działała prawidłowo. Każdy producent określa minimalną długość drenażu przypadającą na jedną osobę korzystającą z oczyszczalni - jest to około 15 m (wielkość ta może być mniejsza lub większa zależnie od własności gruntu, o czym poniżej).
Znaczna jest także powierzchnia wymagana pod drenaż - można przyjąć, że na jedną osobę przypada od 15 do 25 m² - dla czteroosobowej rodziny będzie to więc od 60 do 100 m².

W przypadku oczyszczalni ze zbiornikiem zawierającym złoże biologiczne, a także w przypadku szamba wymagana powierzchnia jest niewiele większa od rzeczywistej powierzchni urządzenia. Jeśli natomiast działka jest rzeczywiście duża, a interesuje nas rozwiązanie proekologiczne, można rozważyć budowę oczyszczalni hydrofitowej (korzeniowej): złoże trzcinowe wymaga  około 50 m² na każdy m³ odprowadzanych ścieków.

Problem: warunki gruntowe
Ponieważ w większości rozwiązań oczyszczalni przydomowych woda jest kierowana do gruntu (teoretycznie może być też kierowana do zbiornika powierzchniowego, jest to jednak rzadsze rozwiązanie), warunki gruntowe są kolejnym czynnikiem, który może zaważyć na naszym wyborze.
Po pierwsze, jeśli chcemy wprowadzać ścieki do gruntu, ich przepływ - zgodnie z ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków - nie może być większy niż 5 m³/d. Jednocześnie ścieki muszą być oczyszczane wstępnie (w osadniku wstępnym) za pomocą procesów, w których BZT5 dopływających ścieków jest redukowane co najmniej o 20%, a zawartość zawiesin ogólnych co najmniej o 50% - niezależnie od wymaganych wartości tych wskaźników.

Woda podziemna - dobro najwyższe
Po drugie, musimy chronić wodę gruntową. Szczególnie istotne jest to w przypadku drenażu rozsączającego - ścieki oczyszczane są tylko podczas przepływu w gruncie. Grunt ten musi więc mieć odpowiednie właściwości, a sama warstwa - odpowiednią grubość. Przepisy mówią, że w przypadku drenażu rozsączającego (lub innego urządzenia odprowadzającego ścieki bezpośrednio do gruntu) musi być zachowana odległość co najmniej 1,5 m. Powinna to być warstwa gruntu dobrze przepuszczalnego (piasek gruby, piasek średni). Jeśli warunek ten nie jest spełniony "w naturze", można zastosować rozwiązanie sztuczne, budując tzw. kopiec filtracyjny. Jest to nasyp odpowiedniej wysokości z gruntu przepuszczalnego.

Jakie oczyszczanie dla jakiego gruntu
Aby ocenić, jaka forma odprowadzania ścieków jest polecana ze względu na warunki gruntowe, konieczna jest specjalistyczna analiza. Dla wstępnej oceny można wykonać tzw. test perkolacyjny (badanie przesiąkliwości). W praktyce test ten wykonuje się rzadko: znacznie lepsze są wiercenia geologiczne. Pozwalają one nie tylko na określenie rodzaju gruntu, ale także pokazują, co dzieje się w gruncie oraz pozwalają na ocenę głębokości warstwy gruntu.

Poziom wód gruntowych, rodzaj gruntu, grubość gruntu... kto to zbada?

Badania gruntowe (geologiczne) wykona firma oferująca usługi geologiczne i geotechniczne (badania podłoża gruntowego dla budownictwa jednorodzinnego).

Drenaż rozsączający bez spełniania dodatkowych warunków można zastosować dla następujących gruntów: piasek gruby, średni i drobny.
Dla gruntów o zbyt dobrej przepuszczalności (żwiry, pospółki, rumosz, spękane skały) potrzeba tzw. warstwy wspomagającej. Pod warstwą filtracyjną, na której układa się drenaż, trzeba ułożyć dodatkową warstwę piasku drobnego (70 cm).
Dla gruntów o zbyt słabej przepuszczalności (piasek gliniasty) konieczna jest wcześniejsza ocena fachowych firm geologicznych. Prócz tego, zwiększa się wymagana długość drenażu (o 33-35%. Przykładowo długość ta wynosi 54 m zamiast 40 m).
Dla gruntów nieprzepuszczalnych (gliny piaszczyste, gliny, iły) nie jest polecane stosowanie drenażu rozsączającego. Ewentualnie można zastosować filtr piaskowy (o przepływie pionowym), ale wymaga on wybrania gruntu rodzimego (czyli gliny lub iłu) i wypełnienia wykopu odpowiednimi warstwami filtracyjnymi. Takie wykonanie  podwyższa jednak koszt, tym bardziej, że projekt trzeba zlecić doświadczonemu fachowcowi.

Podsumowanie
Jak widać, nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o wybór sposobu oczyszczania. Można tylko podpowiadać, czym się kierować w danej sytuacji. Podsumujmy podstawowe zalety i ograniczenia poszczególnych sposobów oczyszczania ścieków. Podamy też ograniczenia, o których nie wspomniano wcześniej.